Επίσκεψη του Μαθηματικού Διάπλου στο Μουσείο Καραθεοδωρή, στην Κομοτηνή

Θέλοντας να γράψουμε σχετικά με το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, θεωρήσαμε σωστό να κάνουμε μία επίσκεψη στο μουσείο «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή» στην Κομοτηνή και να μιλήσουμε με τον πρόεδρο του μουσείου Καραθεοδωρή και του συνδέσμου «Φίλων του Καραθεοδωρή» κύριο Αθανάσιο Λιπορδέζη, σχετικά με τη ζωή και το έργο του μεγαλύτερου ίσως σύγχρονου Έλληνα μαθηματικού. Στο μουσείο υπάρχει πληθώρα από επιστολές και συγγράμματα του Κ.Καραθεοδωρή, αλλά και του πεθερού του Αλέξανδρου Καραθεοδωρή οποίος ασχολήθηκε και αυτός, ερασιτεχνικά μπορούμε να πούμε με τα μαθηματικά και τη φυσική.

Το μουσείο Καραθεοδωρή, στην Κομοτηνή

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, γεννήθηκε στη Γερμανία στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873 και πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου 1950. Προερχόταν από οικογένεια με ρίζες από την Ανδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης, η οποία οικογένεια, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας προσέφερε πολλά στον ελληνισμό, μέσω της δράσης των Καραθεοδωρή, αφού κατείχαν υψηλές και σημαντικές θέσεις, όπως αυτές των μεταφραστών και πρεσβευτών, στην οθωμανική αυτοκρατορία. Ο Κ. Καραθεοδωρή  έδειξε από νωρίς την κλίση του στα μαθηματικά, αφού πήρε δύο φορές το πρώτο βραβείο, σε εθνικούς μαθηματικούς διαγωνισμούς του Βελγίου. Σπούδασε, ωστόσο, μηχανικός στη στρατιωτική σχολή του Βελγίου και αφού αποφοίτησε, αφού πήγε στη Λέσβο, κατέληξε στην Αίγυπτο αναλαμβάνοντας υπηρεσία στα έργα του Νείλου. Εκεί πήρε τη μεγάλη απόφαση, να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού και να ασχοληθεί με τα μαθηματικά. «Από αυτή την απόφαση του Καραθεοδωρή όχι μόνο τα μαθηματικά αλλά και άλλες επιστήμες, κέρδισαν», ανέφερε ο κύριος Λιπορδέζης ξεναγός μας στη ζωή αλλά και στο μουσείο του Καραθεοδωρή. Ο Καραθεοδωρή σπούδασε στη Γερμανία, στη Γοττίγγη (Goettingen) όπου δίδασκαν δύο κορυφαίοι μαθηματικοί, οι Χίλμπερτ (Hilbert) και Κλάιν (Klein). Αφού δημοσίευσε την πρώτη του εργασία και έγραψε τη διδακτορική του διατριβή, αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας των μαθηματικών στο πανεπιστήμιο της Γοττίγγης, το 1904. Η διδακτορική του διατριβή ήταν «μοναδική, ένα παράδειγμα, για το μέγεθος του Καραθεοδωρή ως μαθηματικού» όπως είπε ο κύριος Λιπορδέζης, αφού αυτή ήταν και το εισητήριό του για τη θέση του καθηγητή. 
Ο Κ. Καραθεοδωρή, ως καθηγητής, ήταν από τους πιο αγαπητούς. Ενώ μετατίθενταν από τη Γοττίγγη στο Βερολίνο, οι φοιτητές του, του έγραψαν ένα ποίημα 38 στροφών, από το οποίο,  θα παραθέσουμε 4 στροφές, όσες υπάρχουν και στην επίσημη επετηρίδα του συνδέσμου φίλων του Κ.Καραθεοδωρή:
1η στροφή: «Ο καθηγητής Καραθεοδωρή φεύγει για το Βερολίνο κι αν εδώ δεν ήταν Γοττίγγη, θα τραβούσαμε και εμείς για εκεί.»
3η στροφή: «Όμως, αχ, τις διάμεσους  τις ακρότατες επίσης, αν ο Cara θα ’χει φύγει, ποιος θα μας τις ζωγραφίζει.»
36η στροφή: «Κι αν αντί για τον Cara  πάρει άλλος τη θέση, ακόμα κι αν αυτός είναι ο Hecke, υποκατάστατο μόνο θα είναι του Cara.»
38η στροφή: «Και τον Cara μας, του ευχόμαστε καλή τύχη κι αν το Βερολίνο δεν αρέσει, ας γυρίσει πίσω σε μας.» 
Οι φοιτητές του πανεπιστημίου της Γοττίγγης, ονόμαζαν χαϊδευτικά τον Καραθεοδωρή, ‘Cara’.
Επιπλέον, ο κύριος Λιπορδέζης, μας επέστησε την προσοχή, σε μερικές επιστολές ενός φοιτητή, που ονομαζόταν Πορφύριος, άγνωστος στον Καραθεοδωρή: «Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ένας απλός φοιτητής είχε το θάρρος να γράψει στον Καραθεοδωρή, σε έναν άγνωστο σε αυτόν καθηγητή, αλλά ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο Καραθεοδωρή ένοιωσε την υποχρέωση να απαντήσει σε έναν άγνωστο ο οποίος ήθελε να μάθει. Θα μπορούσε να μην ασχοληθεί καθόλου, να μην απαντήσει στις επιστολές του Πορφύριου και να τις πετάξει σε μια γωνιά του γραφείου του. Αντιθέτως, του απαντούσε μαι μάλιστα σε μακροσκελείς επιστολές.»Παραθέτουμε μία φωτογραφία των επιστολών του Πορφύριου προς τον Καραθεοδωρή και τις απαντήσεις του δεύτερου, όπως βρίσκονται, σε θήκη του μουσείου Καραθεοδωρή. 

Οι επιστολές του Καραθεοδωρή

Οι επιστολές του Πορφύριου

  

Ακόμη, βοήθησε στην αναδιοργάνωση των πανεπιστημίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, το 1930, γράφοντας ένα ομότιτλο εγχειρίδιο, των 30 σελίδων. «Ήταν ένα πρόγραμμα πανεπιστημίων, που βασιζόταν στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στην εισαγωγή του έγραφε: ‘Εχουμε τόσους πολλούς φοιτητές που ούτε μπορούμε να τους διδάξουμε, αλλά και οι οποίοι όταν έβγαιναν στην αγορά εργασίας, ήταν πολύ «φθηνοί»’. Πενήντα χρόνια έπειτα από την εφαρμογή του συστήματος του Καραθεοδωρή, στα ελληνικά πανεπιστήμια, το σύστημα εγκαταλήφθηκε, χάριν εκσυγχρόνησης, για αυτό το λόγο, έχουμε φτάσει στο σημείο όπου βρισκόμαστε. Συζητείται, η επαναεφαρμογή του σχεδίου του Καραθεοδωρή. Εγώ, πάντως όποτε επισκέπτομαι καθηγητές, συναδέλφους, τους πάω σαν δώρο ένα αντίτυπο του εγχειρίδιο του Καραθεοδωρή.», ανάφερε με σκωπτική διάθεση, ο κος Λιπορδέζης. Πριν όμως ακόμα, από την οργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ζήτησε από τον Καραθεοδωρή, να οργανώσει το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, με το οποίο ξεκίνησε το 1919, αφήνοντας την ‘αξιοζήλευτη’ θέση του καθηγητή, στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Ωστόσο, δεν κατάφερε ποτέ να δει τα αποτελέσματα των κόπων του, εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής, το 1922. Διορίζεται έπειτα καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθηνών, από το οποίο όμως, αναγκάζεται να φύγει και να επιστρέψει στο πανεπιστήμιο του Μονάχου Έπειτα διδάσκει στο Χάρβαρντ και στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και κάνει διαλέξεις σε μεγάλες πόλεις των Η.Π.Α.(Washington, San Francisco, κλπ), αλλά και στην Αγγλία, στο Cambridge και στο Berkley. Τότε είναι που τον διορίζουν ώστε να οργανώσει τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα και έπειτα παύουν το διορισμό του. Έτσι, ο Καραθεοδωρή γύρισε πίσω στη θέση του καθηγητή του Μονάχου. Ωστόσο, γνωστός πια για ικανότητά του στο διδάσκειν, καλείται να διδάξει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, ωστόσο, ήταν πια μεγάλος σε ηλικία (72 ετών) και η ζωή στη Γερμανία, είχε δυσκολέψει μετά τον πόλεμο, οπότε δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις προσκλήσεις. 
Το έργο του Κ.Καραθεοδωρή στα μαθηματικά, πιστεύω συνοψίζεται πολύ όμορφα στη φράση του κυρίου Λιπορδέζη: «Πριν τον Καραθεοδωρή φανταστείτε ότι τα μαθηματικά ήταν όπως η Ελλάδα παλαιότερα, με καρόδρομους και χωματόδρομους. Με την συμβολή του, έχουμε πια κανονικούς, ασφαλτομένους δρόμους.» Θα μελετήσουμε διεξοδικά το έργο του Κ.Καραθεοδωρή σε αυτή τη στήλη και όχι μόνο. Ο Καραθεοδωρή, θεωρούνταν ως ένας από τους καλύτερους στον λογισμό μεταβολών και είναι ο θεμελιωτής της θεωρίας των ‘Somas’ και των σύμμορφων απεικονίσεων. Επιπλέον, ακολουθώντας τη ‘γαλλική σχολή’ (δηλαδή τον ενδιέφεραν και τα «πρακτικά μαθηματικά» οι εφαρμογές στους δηλαδή και όχι μόνο τα αφηρημένα), ασχολήθηκε με τη φυσική και με μαθηματικά της μηχανικής. Στη φυσική, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη θερμοδυναμική, όπου υπάρχει και η αρχή του Καραθεοδωρή, αλλά και με τη θεωρία της σχετικότητας του Einstein. Όσον αφορά την συνεργασία του Καραθεοδωρή με τον Einstein, ο δεύτερος, αναφέρει ότι: « Ήταν ο καλύτερος καθηγητής μου.». Ενώ ο Καραθεοδωρή δημοσιεύει την αξιωματική θεωρία της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας, ο Einstein του στέλνει ένα συγχαρητήριο τηλεγράφημα: «Αγαπητέ κύριε συνάδελφε με καταπλήξατε». Ο Καραθεοδωρή, λοιπόν έθεσε τις βάσεις για την εξέλιξη της θεωρίας του Einstein, καθώς τη θεμελίωσε μαθηματικά. Ενώ το 1936, ήταν πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στην πρώτη απονομή του Βραβείου Fields*, πράγμα που δείχνει το κύρος του Καραθεοδωρή. «Ο Καραθεοδωρή λοιπόν, θα πρέπει να θεωρείται μεγάλος, αφού εκτός από το γεγονός ότι συνεργάστηκε όχι μόνο με τον Einstein αλλά και με τον Sommerfeld –οι οποίοι πήραν Νόμπελ- δημιούργησε τη θεωρία των ‘somas’ και ήταν από τους θεμελιωτές του λογισμού μεταβολών.

Επιστολές του Καραθεοδωρή, στις οποίες αναφέρεται για πρώτη φορά η έννοια των "sommas"

Επιστολές του Καραθεοδωρή σχετικά με βιβλίο του στις σύμμορφες απεικονίσεις

Για αυτά αξίζει να τον αναγνωρίσουμε, ως έναν από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς του εικοστού αιώνα και ως το μεγαλύτερο Έλληνα μαθηματικό, από την εποχή του Ευκλείδη.» Θα πρέπει να αναφέρω επίσης, ότι πολλοί φοιτητές ανά τον κόσμο, εκπονούν διδακτορική διατριβή, στα συμπεράσματα των ερευνών του Καραθεοδωρή πράγμα που δείχνει ότι οι εργασίες του και η δουλειά του είναι διαχρονική.
    Ο Καραθεοδωρή, όμως πέρα από εξέχων επιστήμων, ήταν και εξαιρετικός άνθρωπος, με ήθος, φιλότιμο, πατριωτισμό, αγάπη για το αντικείμενο της δουλειάς του αλλά και για την οικογένειά του. Όσες φορές τον κάλεσαν στην Ελλάδα, ανταποκρίθηκε και βοήθησε, πιστεύοντας ότι με τις πράξεις του, η πατρίδα του θα γίνει καλύτερη, εγκαταλείποντας πολλές φορές σημαντικές θέσεις, όπως αυτή του καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Σύμφωνα με ανθρώπους που έζησαν κοντά του, είχε μία πλατιά επιστημονική και εγκυκλοπαιδική παιδεία, ήταν γλωσσομαθής αλλά και πατριώτης. Στην καταστροφή της Σμύρνης, ήταν από τους τελευταίους που κατάφεραν να ξεφύγουν, αφού προσπαθούσε την τελευταία στιγμή, να βοηθήσει μία ηλικιωμένη να επιβιβαστεί γιατί «δεν μπορούσε να σκέφτεται ότι ενώ αυτός μπορεί να φτάσει μέχρι τα πλοία, κάποιοι άλλοι δεν μπορούσαν», όπως μας εξήγησε ο κύριος Λιπορδέζης.
Ο Καραθεοδωρή λοιπόν, αποτέλεσε μία εξέχουσα προσωπικότητα, η οποία ωστόσο, δεν έλαβε την απαραίτητη προσοχή και εκτίμηση από την Ελλάδα. «Επειδή, τον κάλεσε ο Βενιζέλος για να οργανώσει τα πανεπιστήμια, οι αντίπαλοι του Βενιζέλου, όταν ανέβηκαν στην εξουσία, τον έδιωξαν από τη χώρα θεωρώντας τον ‘φιλοβενιζελικό’. Η αλήθεια είναι ότι ο Βενιζέλος ήταν φίλος του Καραθεοδωρή, αλλά αυτό που τον ενδιέφερε, ήταν να οργανώσει τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα και να διδάξει. Δεν τον ένοιαζε ποιος ήταν στην εξουσία.» μας εξήγησε ο κύριος Λιπορδέζης και πρόσθεσε «Η Ελλάδα όντως τρώει τα παιδιά της.». Η ιστορία επαναλήφθηκε με τον κύριο Νίκο Λυγερό, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Λυών στη Γαλλία και ένας από τους Έλληνες με το μεγαλύτερο IQ, ο οποίος όταν ζήτησε από το ελληνικό δημόσιο να του χορηγήσουν υπολογιστές για έρευνα πάνω στους πρώτους αριθμούς, του αρνήθηκαν και έτσι αναγκαστικά κατέφυγε στη λύση του εξωτερικού. Παρόλα αυτά, ως επιστημονικός σύμβουλος του συνδέσμου φίλων του Καραθεοδωρή προσπαθούν, μαζί με τον κύριο Λιπορδέζη, για την ανάδειξη όχι μόνο του Καραθεοδωρή, μέσω εκδηλώσεων, εμπλουτισμού του μουσείου του Καραθεοδωρή με ακόμα περισσότερες επιστολές, αλλά και του έργου του, μέσω προσπάθειας μεταφράσεων βιβλίων του Καραθεοδωρή στο λογισμό μεταβολών  ή τη θεωρία των ‘somas’ στα ελληνικά: « Προσπαθούμε αυτόν τον καιρό, να μεταφράσουμε ένα βιβλίο του Καραθεοδωρή από τα γαλλικά με το Λυγερό. Είμαστε στη 50 σελίδα...» είπε με κάποια δόση δυσαρέσκειας, ο κύριος Λιπορδέζης, αφού δεν έχουν βοήθεια από άλλους παράγοντες. Ακόμη, ως θύμα της κρίσης, το μουσείο έχει εγκαταλειφθεί πλήρως από το δήμο και λειτουργεί μόνο υπό τη φροντίδα του προέδρου του συνδέσμου.

Εσωτερικό του μουσείου Καραθεοδωρή, η αίθουσα που περιέχει επιστολές και βιβλία του Καραθεοδωρή

Εσωτερικό του μουσείου Καραθεοδωρή, αίθουσα που περιέχει επιστολές και
σημειώσεις του Καραθεοδωρή.

 Τέλος, υπάρχει η ιστοσελίδα του συνδέσμου: www.karatheodori.gr η οποία ανανεώνεται συνεχώς, έχει πλήρες βιογραφικό του Κ. Καραθεοδωρή και περιέχει διάφορα νέα του συνδέσμου. 
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή λοιπόν, θα πρέπει και αξίζει να θεωρείται, ως ένας από τους πιο μεγάλους Έλληνες μαθηματικούς από την αρχαιότητα και ως Έλληνες, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την αξία του και να τον θεωρούμε σαν πρότυπο επιστήμονα, πατριώτη και ανθρώπου.

Ως υστερόγραφο,θα θέλαμε να λύσουμε μία παρεξήγηση γύρω από το όνομα αυτού του μεγάλου μαθηματικού. Το επίθετό του, ήταν ‘Καραθεοδωρή’ και όχι ‘Καραθεοδωρής’ και για αυτό το λόγο αναγράφεται ως Καραθεοδωρή και όχι ως ‘Καραθεοδωρής’, που εν τέλει είναι λάθος.